Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Nedir?

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Nedir? Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğunun genel tanımı; bebeklik ya da çocukluk çağında başlayan, bireyin kendi yaş gelişimine uygun olmayan, önlenemeyen aşırı hareketlilik haliyle kendini gösteren ve akabinde bir konuya odaklanamama, dikkatini toplamada zorluk yaşama ile devam eden bir psikiyatrik tanıdır.

Bu yazımızda Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) ‘nu özet şekilde aşağıdaki başlıklar halinde işleyeceğiz.

1. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Nedir?
2. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?
3. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Nedenleri Nelerdir?
4. Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Olan Çocuklara Karşı Aile Yaklaşımı Nasıl Olmalıdır?

• DEHB çocukluk döneminde en sık rastlanan psikiyatrik sorunlardan biridir.
• Genetik geçişli olabilir.
• Toplumda her ne kadar çocukluk çağıyla sınırlı bir sorun gibi gözükse de eğer uygun yaklaşım sergilenmezse yetişkinlik döneminde de önemli etkileri mevcuttur.
• Bu sendroma sahip olan çocuklar davranışlarını kontrol etmekte ve dikkatlerini toplamakta zorluk çekerler.
• Okul çağlarındaki çocuklarda zeka seviyeleri normal olmasına rağmen konsantre olamadıklarından dolayı başarıları, aldıkları notlar beklenenin altında olur.
• Erkek çocuklarda hiperaktivite kız çocuklarına oranla daha sık görülür.
• Kız çocuklarında ise dikkat eksikliği erkek çocuklarına oranla daha sık görülür.
• Çocuklukta başlayan bu sendrom önlem alınmazsa çocuğun ileriki yaşamını da etkileyebilir.
• Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocuklar eğer tedavi edilmezse ortaya çıkacak belirli sorunlar vardır. Bunlar; okuldan kaçma eğilimi, çocuğun kendi zihinsel kapasitesinin altında eğitim düzeyi gözlenmesi, koyulan kurallara uymama, öfkesini kontrol etmede güçlük, arkadaş çevresi tarafından dışlanma, olumsuz arkadaş çevresine dahil olma, sigara, alkol, madde bağımlılığı gözlenmesi, bilgisayar oyunlarına ve internete bağımlılık gözlenmesi, uygun olmayan cinsel deneyimler, depresyon benzeri ruhsal hastalık varlığı. Belirtilen sorunlar açısından, tedavi edilmeyen DEHB olan çocuklar daha fazla risk altındadır.
• Ebeveynler veya öğretmenler bu hastalığa kendi davranışlarının neden olduğuna dair bir kaygı yaşamamalıdır. DEHB biyolojik bir hastalıktır.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Belirtileri Nelerdir?

Temel Belirtiler;

Aşırı Hareketlilik: Hareketlilik çocukluk döneminin normal özelliklerindendir. Hareketliliğin aynı yaş grubundaki diğer çocuklara göre aşırı olması durumu; bu davranışların okul ortamında öğretmen tarafından kontrol edilememesi, diğer çocukların aktivitelerine engel olması, ev ortamında ebeveynler tarafından kontrol edilememesi, arkadaş ortamına uyumda güçlük yaşanması, sürekli koşma,  bir yerlere tırmanma gözlenmesi, uzun süreli oturmakta güçlük yaşama, günlük işlerde işlevselliğin azalması durumlarında düşünülmelidir.

Dikkatsizlik: Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocuklar dikkatlerini bir noktaya toplama, odaklanma konusunda zorluk yaşarlar. Buna ek olarak; dış uyaranlarla kolaylıkla oluşan dikkat dağınıklığı, kendisine ait eşyaları sıklıkla kaybetme, kendine ait bir düzen sağlayamama, verdiği sözleri ve aldığı sorumlulukları unutma da dikkatsizlik belirtileridir.

Dürtüsellik: Kendi isteklerinin hemen gerçekleşmesini isteme, onları erteleyememe, kendi sırasını beklemek istememe, beklerken zorlanma, kendisine soru yöneltildiğinde henüz soru bitmeden cevap verme isteği yaşama, acele davranışlar sergileme, karşısında birisi konuşurken onun sözünü kesme durumlarında dürtüsellik sorunu düşünülebilir.

Hiperaktivite ön plandaysa;

• Yerinde duramaz.
• Oturması gerektiği halde oturamaz.
• Yerli yersiz koşup tırmanır.
• Aşırı konuşur.
• Sessiz sakin oyun oynamakta güçlük çeker.
• Her zaman bir şeylerle uğraşır.
• Çoğu zaman sorulan soru tamamlanmadan cevapları ağzından kaçırır.
• Sırasını beklemekte zorlanır.
• Olaylara veya konuşmalara müdahale eder, yarıda keser.

Dikkat eksikliği ön plandaysa;

• Yönergeleri başından sonuna kadar takip edemez.
• Dikkatini yaptığı işe veya oyununa vermekte zorlanır.
• Yapacağı herhangi bir iş için kendisine gerekli olan malzemeleri –evde veya okulda- sıklıkla kaybeder.
• Konuşulanları dinlemez.
• Detayları gözden kaçırır.
• Düzensiz görünür.
• Zihinsel çaba gerektiren aktiviteleri uzun süre yapmaları gereken durumlarda zorluk yaşar.
• Çoğunlukla unutkandır.
• İlgisi kolayca başka yönlere kayar.
• Bir organizasyon yapma konusunda oldukça sorun yaşar.

Hiperaktivite durumunda tanı kolaylıkla fark edilir ve konulur fakat dikkat eksikliği durumunda çoğunlukla fark edilmez ve tanı almadan, tedavi edilmeden birey yaşamını sürdürür.

Dikkat eksikliği ve hiperaktivite bozukluğu olan çocuklar öncelikle ebeveynleri tarafından fark edilip, bir uzmana danışılarak tanı ve tedavisi devamlılığı sağlanmalıdır. Böylelikle topluma kazandırılıp, dışlanmadan sosyal yaşama uyum sağlayabilirler.

Bu belirtilerin arada bir görülmesi tanı için yeterli bir durum değildir. Belirtiler sıklıkla gözlenmiş olmalıdır.

Tiplerine bakıldığında sadece dikkat eksikliği veya sadece hiperaktivite mevcut olabileceği gibi bu iki durumu da gözlediğimiz bileşik tip de görülebilir.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Nedenleri Nelerdir?

• Genetik faktörler
• Çevresel faktörler (Gebelik esnasında madde kullanımı, yüksek miktarda şeker tüketimi, kurşun zehirlenmesi, kanamalar, zor doğum, düşük doğum ağırlığı, erken doğum, menenjit gibi enfeksiyonlar, demir eksikliği)
• Psikososyal etmenler (Parçalanmış aile, iletişim problemi yaşayan anne-baba, tek çocuk olma)

*Tanı ve tedavi için mutlaka bir uzmana danışılmalıdır!

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu Olan Çocuklara Karşı Aile Yaklaşımı Nasıl Olmalıdır?

• Çocuğunuz için günlük bir program yapmalısınız. Gün içerisinde uyanma, yemek yeme, okula gitme gibi alışkanlıkları sabit bir saatte olmalıdır. Örneğin; güne kahvaltı ile başlama, okul öncesi veya günlük aktiviteler öncesi bir saat belirlenip o saatte kahvaltı yapılması, aynı şekilde günün diğer öğünleri de belirli saatlere konulup, aktiviteler planlanmalıdır.
• Çok fazla uyaranın bulunduğu kalabalık ortamlardan mümkün olduğunca uzak tutmalısınız. Kalabalık alışveriş merkezleri yerine çocuğun kendini sakin hissedebileceği deniz kenarları, açık hava, sahil ve benzeri ortamlar tercih edilmelidir.
• Ev içerisinde belirli kurallar koymalı ve bu kuralları yazılı olarak çocuğunuzun görebileceği bir yere asmalısınız. Bu kurallara evde yaşayan herkesin uyduğunu çocuğun görmesi önemlidir.
• Olumlu davranışlar sergilediğinde çocuğunuza güzel sözler söyleyerek onu ödüllendirmelisiniz. ‘Canım kızım / oğlum, bu davranışın çok güzeldi, seni tebrik ediyorum’ benzeri bir cümle davranışın olumlu özellikleri eklenerek çocuğa yöneltilmelidir.
• Ödülleriniz çocuğunuza özgü, çocuğunuz için anlamlı olmalıdır.
• Sık sık geri bildirim vererek çocuğunuza, onun ne yaptığının farkında olduğunuzu belli etmelisiniz.
• Hiperaktif davranışlar sergilediğinde sinirlenip, fiziksel cezalara başvurmamalısınız. Bunun yerine daha etkili disiplin teknikleri uygulayabilirsiniz. Örneğin; ona o an sırtınızı dönerek davranışlarına kayıtsız kalabilirsiniz.
• Olumsuz davranışlarını sakin olduğu bir anda onunla konuşmalısınız.
• Ona nasihatler vermek yerine kendi davranışlarınızla örnek olmalısınız.
• Ders çalıştığı ortamda defter, kitap ve kalemleri dışında, dikkatini dağıtacak bir şey bulunmamalıdır. Çalışma masası oldukça sade olmalıdır.
• Ders çalıştığı ortam sessiz olmalı ve mümkün olduğunca az uyaran bulundurmalıdır.
• Ders çalışma süresi 20 dk oldukça küçük aralar vermeli, uzun süre ders çalışmasını beklememelisiniz.

Dikkat Eksikliği ve Hiperaktivite Bozukluğu (DEHB) ile ilgili özet bilgi verdiğim bu yazımı okuduğunuz için teşekkür ederim. Umarım faydalı olmuştur. Farklı yazılarıma göz atarak bilgilenmeye devam edebilirsiniz.