Astım Nedir? Belirtileri ve Tedavisi

Astım Nedir?

Astım hava yollarında aşırı mukus salgılanmasına ve ödeme sebep olan, hava yolunu daraltan bir hastalıktır. Bu durum astım hastalarında nefes almayı zorlaştırabilir; öksürüğe, hırıltılı solunuma ve nefes darlığına neden olabilir.

Astım, bazı insanlar için çok sıkıntı verici olmayabilir. Bazıları için ise, büyük problemler yaratır. Günlük aktiviteleri kısıtlayabilir, yaşam kalitesini düşürebilir, oluşabilecek astım atakları hayatı tehdit edebilir.

Astım kökten tedavi edilemez; fakat semptomları kontrol altına alınabilir. Astım hastalığının şiddeti zaman içinde değişebilir. Bu sebeple bir doktorla sürekli işbirliği içinde olmak önemlidir. Hastalığın işaret ve belirtilerini izlemek, gerektiğinde tedavi seçeneklerini düzenlemek için takip altında olmanız gerekebilir.

Astımın Belirtileri

Astımın belirtileri hastalığın şiddetiyle değişebildiği gibi kişiden kişiye de farklılık gösterebilir. Bazı kişiler nadiren astım atağı geçirirken, bazıları yalnızca belirli zamanlarda astım belirtileri gösterir –mesela spor yaptıkları zamanlarda-, bazılarında ise astım belirtileri süreklidir.

Astımın belirtileri:

Nefes darlığı
Göğüste sıkışma hissi veya ağrı
Nefes darlığı, öksürük ve hırıltılı solunumun neden olduğu uyku sorunları
Nefes verirken oluşan ıslık ya da hırıltı sesi (Hırıltılı solunum çocuklarda astımın yaygın bir belirtisidir.)
Grip ya da nezle gibi üst solunum yolu virüsleri tarafından kötüleştirilen öksürük ve hırıltılı solunum atakları

Astımın gittikçe kötüleştiğinin işaretleri:

Daha sık görülen ve daha can sıkıcı olan astım belirtileri
Nefes alma zorluğunun artması (Akciğerlerin yeterli çalışıp çalışmadıklarını ölçmek amacıyla peak flow meter kullanılabilir)
İnhaler kullanım sıklığının artması

Astım belirtileri bazı insanlarda belirli durumlarda şiddetlenebilir. Bunlar:

Egzersiz astımı, soğuk ve kuru havalarda kötüleşebilir.
Mesleksel astım, kimyasal duman, gaz ve toz gibi işyeri irritanları tarafından tetiklenebilir.
Alerjik astım, hayvan tüyü, hamam böceği ve polen gibi alerjenler tarafından tetiklenebilir.

Astım acilleri – Ne zaman acil servise başvurmalı?

Şiddetli astım atakları hayatı tehdit edici olabilir. Astım belirtileri kötüleştiğinde ve acil durumlarda ne yapılması gerektiği bir doktorla önceden konuşulmalıdır.

Nefes darlığı ya da hırıltılı solunumun hızla kötüleşmesi
Albuterol gibi inhaler ilaçlar kullanılmasına rağmen iyileşmeyen durumlar
Minimal fiziksel aktivitelerde dahi oluşan nefes darlığı

Astımın sebepleri – Astımı tetikleyen şeyler:

Bazı insanların neden astım hastası olduğu ya da bazılarının neden olmadığı net değildir; ama genetik ve çevresel faktörlerin birlikte sebep olduğu muhtemeldir.

Maruz kalınan alerjenler ve irritanlar astımın belirtilerini tetikleyebilir. Astımı tetikleyen şeyler kişiden kişiye farklılık gösterir. Bunlar:

Polen, hayvan tüyü, küf, hamam böceği, toz gibi havadaki alerjenler
Yer fıstığı ya da kabuklu deniz hayvanları gibi bazı yiyeceklerin alerjik reaksiyonları
Nezle gibi solunum yolu enfeksiyonları
Fiziksel aktivite (egzersiz astımı)
Soğuk hava
Duman gibi hava kirliliğine sebep olan maddeler, irritanlar
Beta blakör içeren, aspirin, ibuprofen (Advil, Mortin, vs.), naproxsen (Aleve) gibi bazı ilaçlar
Ani duygu değişimleri, stress
Bazı yiyecekler ve içeceklerdeki koruyucu maddeler ve sülfit
Reflü hastalığında olduğu gibi mideden boğaza gelen mide asidi
Bazı kadınların adet zamanları

Astımın risk faktörleri:

Astıma yakalanma riskini artıran birkaç faktör olduğu düşünülür:

Astımlı kişilerle –ebeveyn, kardeş- olan kan bağı
Atopik dermatit ya da alerjik rinit gibi alerjik durumlar
Aşırı kilolu olmak
Aşırı sigara içmek
Sigara dumanına maruz kalmak
Hamilelikte sigara kullanmak
Egzos dumanı veya benzer çevre kirliliklerine maruz kalmak
Tarım, kuaförlük ve üretim sektörlerinde varolan kimyasal tetikleyicilere maruz kalmak
Düşük doğum ağırlığı

Maruz kalınan alerjenler, mikroplar veya parazitler ve bazı bakteri ya da virüs enfeksiyonları da risk faktörü olabilir. Bununla beraber, astımın ilerlemesinde nasıl bir rol oynadıklarını belirlemek için daha fazla araştırma yapmak gereklidir.

Astımın komplikasyonları

Astımın komplikasyonları:

Uyku, iş ve eğlence faaliyetlerine engel olan belirtiler
Astım atağı süresince okuldan ya da işten uzak kalmak
Nefes almayı güçleştiren bronşiyal tübüllerin kalıcı daralması
Ağır astım atakları sebebiyle acil servise başvurmak ve hastaneye yakmak zorunda kalma
Şiddetli astımı dengelemek için uzun süreli kullanılan bazı ilaçların yan etkileri

Uygun tedaviler, astıma bağlı uzun dönem ve kısa dönem komplikasyonları önlemede büyük fark yaratır.

Astım testleri ve teşhisi

Fizik muayene:

Astım teşhisinde diğer olası durumları ekarte etmek için –hava yolu enfeksiyonu ya da kronik obstrüktif akciğer hastalığı (KOAH) gibi- fizik muayene yapılır ve herhangi bir sağlık sorunu veya belirtiler hakkında sorular sorulur.

Akciğer fonksiyonunu ölçmek için kullanılan testler:

Astım teşhisinde nefes aldındığında akciğerlere ne kadar hava giriş çıkışı olduğunu belirlemek için akciğer fonksiyon testi yapılabilir. Bu testler:

Spirometri: Derin bir nefes aldıktan sonra ne kadar nefes verebildiğini ve verilen nefesin çıkış hızını kontrol ederek bronşiyal tübüllerdeki daralmayı ölçen bir cihazdır.
Peak flow: Peak flow metre nefes verme sırasındaki zorlanma miktarını ölçen basit bir cihazdır. Nefes verirken maksimum hava akımı hızını ölçer. Peak flow metre daha düşük bir değer ölçüyorsa bu durum, akciğerlerin yeteri kadar iyi çalışmadığını veya astımın kötüleştiğini gösterir. Bu durumda bir doktorla görüşmeniz yararlı olacaktır.

Astım teşhisinde kullanılan ek testler:

Metakolin bronş provokasyon testi: Metakolin inhale edildiğinde hava yollarında hafif daralmaya sebep olur ve astım tetikleyicisi olarak bilinir. Vücut metakoline tepki veriyorsa ayırıcı tanılar içinde astım düşünülebilir. Akciğer fonksiyon testi normal olsa bile bu test kullanılabilir.
Nitrik oksit testi: Bu test yaygın olmasa da nefesinizdeki nitrik oksit gazı miktarını ölçmek için kullanılır. Solunum yolları iltihaplandığında –astımın bir belirtisi- nitrik oksit gazı miktarı normalden daha yüksek olabilir.
Görüntüleme yöntemleri: Bir akciğer grafisi ve yüksek rezolüsyonlu bilgisayarlı tomografi (BT) tarafından akciğerler görüntülenebilir ve burun kavitesinde (sinüsler) nefes alıp verme problemlerine sebep olan ya da onu zorlaştıran herhangi hastalık ya da yapısal anomali belirlenebilir.
Balgam eozinofil düzeyi testi: Bu test, öksürük sırasında boşalan tükürük ve balgam içindeki bazı beyaz kan hücrelerini (eozinofil) gösterir. Eozinofiller, pembe boya ile boyandı zaman belirginleşir ve görünür hale gelirler.
Egzersiz ve soğuğa bağlı astımı tetikleyen test: Bu testlerde, doktorlar yoğun egzersiz yaptıktan ya da soğuk havada birkaç kere nefes alıp verdikten sonra ya da önce oluşan hava yolu tıkanıklığını ölçer.

Astım nasıl sınıflandırılır?

Astımın şiddetini sınıflandırmak için doktorlar, sordukları soruların cevapları (ne kadar sıklıkla astım atakları geçirildiği, ne kadar kötü olduğu vs.) ile yapılan fiziksel muayene ve teşhis için istenen testlerin sonuçlarıyla beraber göz önünde bulundururlar.

Astım şiddetinin belirlenmesi tedavi seçiminde yardımcıdır. Astım şiddeti zaman içinde değişebilir ve bu da tedavide ayarlamalar yapmayı gerektirebilir.

Astım dört genel katogeride sınıflandırılır:

Astım Sınıfı Belirtileri

Hafif aralıklı Belirtiler bir haftada en fazla iki kere ve bir ayda en fazla iki gece

Hafif devamlı Belirtiler bir haftada ikiden fazla fakat bir günde birden fazla değil

Orta devamlı Belirtiler sadece bir gün ve bir haftada bir geceden fazla

Şiddetli devamlı Belirtiler çoğu gün gün boyunca ve geceleri sık sık

Astım Tedavisi ve ilaçları

Astımın önlenmesi ve kontrol altına alınması ataklar başlamadan önce onları durdurmanın anahtarıdır. Tedavi genellikle kişiye özel astım tetikleyicilerini öğrenmeyi ve onları engellemenin yollarını belirlemeyi içerir. Ayrıca astımın günlük astım ilaçları ile kontrol altında tutulabildiğinden emin olmak için nefes alıp verme eylemi takip edilir. Astımın şiddetlenmesi durumunda albuterol gibi inhaler kullanmak gerekebilir.

İlaçlar:

Doğru ilaç bir çok şeye bağlıdır: Yaş, semptomlar, astım tetikleyicileri, vs. Önleyici ve hastalığı uzun süreli kontrol altına alan ilaçlar belirtilere yol açan hava yolu inflamasyonunu azaltır. İnhaler nefes alıp vermeyi önleyen ödemli hava yollarını hızlıca açar. Bazı durumlarda, alerji ilaçları gereklidir.

Astımı uzun süreli kontrol altında tutan ilaçlar: Genellikle günlük alınırlar. Bu tür ilaçlar astımı günlük bazda-bir gün için kontrol altında tutarlar, astım krizlerinin gerçekleşme olasılığını azaltırlar. Bu ilaçlardan bazıları:

İnhale kortikosteroidler: Bu tür ilaçlar flutikazon (Flovent, Diskus,Flonase), budesonid (Pulmicort, Rhinocort), mometason (Nasonex, Asmanex, Twisthaler), siklosonid (Alvesco, Omnaris), flunisolide (Aerobid,Aerospan HFA), beklometazon (Qvar, Qnasl) gibi ilaçlardır. Bu ilaçların kanda etkin düzeye ulaşması için birkaç gün ya da hafta boyunca kullanılması gerekebilir. Oral kortikosteroidlerin aksine bu ilaçların yan etkileri daha azdır ve genellikle uzun süreli kullanımda daha güvelidir.
Modifiye lökotrien: Bu oral ilaçlar, -montelukast (Singulair), zafirlukast (Accolate), zileuton (Zyflo) dahil- 24 saate kadar astım belirtilerini rahatlatmaya yardım eder. Nadirende olsa, bu ilaçlar psikolojik tepkilerle bağlantılı olabilir; sıkıntı-endişe, saldırganlık, halusinasyonlar, depresyon ve intihara meyil gibi. Bu sebeple olağandışı bir reaksiyon olduğunda hemen bir doktora başvurulmalıdır.
Uzun etkili beta-agonistler: Salmeterol (Serevent) ve formoterol (Foradil, Perforomist) içeren bu inhale ilaçlar havayollarını açar. Bazı araştırmalar bu ilaçların ciddi astım krizi riskini artırabildiğini göstermektedir, bu yüzden sadece inhale kortikosteroidlerle kombine alınırlar. Çünkü bu ilaçlar astımın kötüleştiğini gizleyebilirler, akut astım krizleri için kullanılmazlar.
Kombine inhalerler: Bu ilaçlar -Flutikazon-salmeterol (Advair Diskus), budesonid-formoterol (Symbicort), mometazon-formoterol (Dulera) gibi- kortigosteroid ile birlikte uzun etkili beta-agonist içerirler. Kombine inhalerler uzun etkili beta-agonist içerdiğinden ciddi bir astım krizi yaşama riskini artırabilirler.
Teofilin: Teofilin (Theo-24, Elixophyllin, vs.) hava yolları etrafındaki kasları rahatlatarak hava yollarını açık tutmaya yardım eden günlük bir ilaçtır. Eskiye nazaran daha nadir kullanılan bir ilaçtır.

Hızlı rahatlama sağlayan ilaçlar bir astım krizi sırasında kısa süreli belirtilerde hızla rahatlama gerektiğinde ya da doktorun önerisi sebebiyle egzersiz öncesinde kullanılabilir. Hızlı rahatlama sağlayan ilaçlar:

Kısa etkili beta agonistler: Bu inhaler, bir astım atağı sırasında belirtileri dakikalar içinde hızlıca hafifleten bronkodilatördür. Bu ilaçlar albuterol (ProAir HFA, Ventolin HFA, vs.), levalbuterol (Xopenex HFA) ve pirbuterol (Maxair) içerirler. Kısa etkili beta agonistler el inhalesi ya da nebulizer -astım ilaçlarını ince gazlara dönüştüren bir makine- portatif kullanılarak alınabilir, böylece yüz maskesi ya da ağızlık ile solunabilirler.
Ipratropium (Atrovent): Diğer bronkodilatörler gibi ipratropium hava yollarını hızlıca rahatlatır ve daha kolay nefes alınmasını sağlar. Ipratropium daha çok amfizem ve kronik bronşitte kullanılır; fakat bazen astım ataklarını tedavi etmek için kullanılabilir.
Oral ve damar içi kortikosteroidler: Bu ilaçlar – prednizon ve metilprednizolon dahil- ciddi astımın sebep olduğu hava yolu inflamasyonunu azaltırlar. Uzun süreli kullanıldığında ciddi yan etkilere sebep olabilirler, bu yüzden ciddi astım belirtilerini tedavi etmek için sadece kısa süreli kullanılırlar.

Astım hastalığı gittikçe kötüleşiyorsa, hızlı rahatlama sağlayan inhalerler belirtilerde hemen rahatlama sağlayabilir. Fakat astım için uzun süreli kontrol ilaçları kullanılıyorsa hızlı rahatlama sağlayan inhalerlerin çok sık kullanılmasına gerek olmayabilir. Her hafta kaç puf inhaler kullanıldığı kayıt altında tutulmalıdır. Doktorun önerisinden daha sık hızlı rahatlama sağlayan inhaler kullanmak gerekiyorsa, doktora tekrar başvurmak gerekebilir. Muhtemelen astımı kontrol altında tutan uzun etkili ilaçları yeniden düzenlemek gerekir.

Alerji ilaçları, astım alerjenler tarafından kötüleşiyorsa ya da tetikleniyorsa kullanılması yararlı olabilir. Bunlar:

Alerji iğneleri (İmmünoterapi): Alerji iğneleri belirli alerjenlere karşı bağışıklık sisteminin tepkisini zamanla kademeli olarak azalır. Genellikle birkaç ay için haftada bir iğne, daha sonra üç ile beş yıllık periyotlarda ayda bir iğne yeterli olabilir.
Omalizumab (Xolair): Her 2-4 haftada bir enjeksiyon olarak verilen bu ilaçlar, alerjik bünyeye sahip ve ağır astım hastası olan kişiler için kullanılır. Bağışıklık sisteminin alerjenlere verdiği tepkileri revize ederek astım tedavisinde rol oynarlar.
Alerji ilaçları: Bunlar, ağıza veya buruna sıkılan antihistaminik ve dekonjestan spreylerdir.

Bronşiyal termoplasti

Bu tedavi uzun etkili astım ilaçları ya da inhale kortikosteroidlerle iyileşmeyen gittikçe kötüleşen astım için kullanılır. Bronşiyal termoplasti genellikle 3 poliklinik ziyareti boyunca, bir elektrotla akciğerlerdeki havayollarının içini ısıtarak, havayollarının içindeki düz kasların gevşemesini sağlamak suretiyle yapılır. Bu solunum yollarının kasılmasını sınırlandırır, daha rahat nefes alıp vermeyi sağlar ve astım krizlerini mümkün olduğunca azaltır.

Daha sıkı kontrol için ağır tedavi: Aşamalı bir yaklaşım

Her doktor ziyaretinde, doktorunuz astımınızın belirtilerindeki değişimleri değerlendirerek tedavinizi değiştirebilir. Değişen semptomlar sonrasında tedavi şekli yeniden düzenlenebilir. Örnegin, astım kontrol altında ise doktor daha az ilaç reçete edebilir ya da astım kontrol altında tutulamıyorsa, kötüleşiyorsa ilaç sayısı artabilir ve daha sık doktor kontrolü gerekebilir.

Astım eylem planı

Astım belirtilerine bağlı olarak ilaçların dozları azaltıldığında ya da artırıldığında veya belirli bazı ilaçların alınması gerektiğinde doktorla beraber kabataslak bir astım eylem planı oluşturmak yararlı olabilir. Bu listede astım krizini tetikleyenler ve onları önlemek için yapılması gerekenler de bulunmalıdır.

Ayrıca, doktor astım belirtilerini takip etmek ya da hastalığın tedaviye ne kadar iyi yanıt verdiğini anlamak içn düzenli bir şekide peak flow metre kullanmayı önerebilir.

Yasam tarzı ve ev ilaçları

Astımlı çoğu insan astım belirtilerini hafifletmek ya da önlemek için ilaç tedavisine güvenmelerine rağmen, bazı kişiler kendi kendilerine bazı yöntemler uygulayarak astım krizlerinin sıklığını azaltabilirler.

Tetikleyicileri önlemek

Astım belirtilerini tetikleyen şeylere maruz kalmayı azaltmak için adımlar atmak astımın kontrolde en önemli anahtarıdır. Aşağıdakiler yaşam kalitesini artırmada yardımcı olabilir.

Klima kullanmak: Klima, bulunulan ortama gelen ot, çimen, ağaç polenlerinin miktarını azaltır. Klima ayrıca içerideki nem oranını düşürür ve maruz kalınan toz miktarını da azaltır. Klima kullanılamadığı durumlarda, polenlerin yoğun olduğu mevsimlerde pencerelerin kapalı tutulması yararlı olabilir.
Yatak odasını düzenlemek: Yatak odasındaki bazı eşyaları değiştirerek gece astım belirtilerini daha da kötüleştiren toz azaltılabilir. Örneğin yatak odasındaki halı kaldırılabilir, yerler parke ya da muşamba döşenebilir. Perdeler, tüller yıkanabilir tarzda seçilebilir. Yünlü olan her şey (yatak, yorgan, battaniye, yastık, oyuncaklar, vs.) nevresimlerle kaplanabilir.
Nem düzeyini ayarlamak: Nemli bir iklimde yaşanıyorsa, astım doktoru ile nem kontrolü hakkında konuşmak faydalı olabilir (Nem giderici cihazlar kullanılabilir).
Küf sporlarını önlemek: Küf mantarlarının gelişmesini engellemek için evin etrafındaki, banyodaki, mutfaktaki nemli alanların temizlenmesi gerekir. Küflü yapraklar ya da nemli odun parçaları ortamdan uzaklaştırılmalıdır.
Düzenli temizlik yapmak: En azaından haftada bir kere ev temizlenmelidir. Temizlik sırasında oluşan tozdan korunmak için maske takılabilir ya da başka birilerine temizlik yaptırılabilir.
Hava soğuduğunda burnu ve ağzı örtmek: Kuru hava ya da soğuk astımın daha da kötüleşmesine sebep oluyorsa atkı gibi bir eşya ile korunmak yardımcı olabilir.

Sağlığı korumak

Kişiler kendilerine özen göstermeli ve astım belirtilerini kontrol altında tutmak için astımla bağlantılı olan diğer durumları da göz önünde bulundurmalılar. Örneğin:

Düzenli egzersiz yapmak: Astım hastası olmak daha az aktivite yapılması gerektiği anlamına gelmez. Tedaviler astım ataklarını önleyebilir, aktivite sırasında oluşan astım belirtilerini kontrol edebilir. Düzenli egzersiz astım belirtilerini azaltmaya yardımcı olarak kalp ve akciğerlerinizi güçlendirebilir. Soğuk havada egzersiz yapılıyorsa, solunan havayı ısıtmak için maske takılmalıdır.
Sağlıklı olan kiloyu korumak: Fazla kilolu olmak astım belirtilerinin kötüleşmesine sebep olabilir, ayrıca diğer sağlık problemleri için de yüksek risk demektir.
Meyve ve sebze yemek: Bol sebze ve meyve yemek akciğer fonksiyonlarını artırır, astım belirtilerini azaltır. Bu besinler bağışıklık sistemini güçlendiren antioksidandan zengindir.
Mide ekşimesini ve reflü (GÖRH) hastalığını kontrol altında tutmak: Reflü hastalarında ağıza gelen mide asidi solunum yollarına kaçarak solunum yollarına da zarar verebilir, astım belirtilerini kötüleştirebilir. Sık sık reflü atakları yaşanıyorsa doktor ile bu durum konuşulmalıdır, astım hastalığı ilerlemeden önce reflü tedavisinin yeniden düzenlenmesi gerekebilir.